Prawnik wyjaśnia zagadnienia prawne: Unieważnienie umowy

Unieważnienie umowy – definicja

Unieważnienie umowy to procedura prawna, która skutkuje uznaniem umowy za nieważną od samego początku, co oznacza, że traktuje się ją, jakby nigdy nie została zawarta. W polskim prawie cywilnym kwestie związane z unieważnieniem umów regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Unieważnienie może wynikać z różnych przyczyn, takich jak wady oświadczenia woli czy naruszenie przepisów prawa.

Czym jest unieważnienie umowy?

Unieważnienie umowy oznacza, że dana umowa nie wywołuje skutków prawnych, jakie zamierzano osiągnąć w momencie jej zawarcia. Taki stan rzeczy może być spowodowany wadliwością umowy lub jej niezgodnością z obowiązującymi przepisami. W praktyce oznacza to, że strony muszą zwrócić sobie wzajemne świadczenia.

Podstawy unieważnienia umowy

Do unieważnienia umowy dochodzi, gdy wystąpią określone przesłanki prawne. Najczęściej wymienia się następujące sytuacje:

1. Wady oświadczenia woli

Oświadczenie woli składane przy zawieraniu umowy musi być swobodne i świadome. Jeśli zostało złożone z naruszeniem tych zasad, umowa może zostać unieważniona. Do typowych wad oświadczenia woli należą:

• Błąd – strona składająca oświadczenie działała pod wpływem błędu co do treści umowy.
• Podstęp – jedna ze stron celowo wprowadziła drugą w błąd, aby doprowadzić do zawarcia umowy.
• Groźba – umowa została zawarta pod przymusem lub groźbą.

2. Niezdolność do czynności prawnych

Osoby fizyczne zawierające umowę muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Umowy zawarte przez osoby niezdolne do czynności prawnych (np. małoletnich lub osoby ubezwłasnowolnione) są z mocy prawa nieważne, chyba że działają za zgodą opiekuna.

3. Nielegalność celu umowy

Umowa, której przedmiot jest sprzeczny z prawem, zasadami współżycia społecznego lub dobrymi obyczajami, jest nieważna. Przykładem jest umowa o charakterze przestępczym, np. dotycząca handlu nielegalnymi towarami.

4. Brak formy prawnej

Niektóre umowy muszą być zawarte w określonej formie (np. pisemnej, aktu notarialnego). Niedochowanie tej formy może skutkować ich nieważnością.

Skutki unieważnienia umowy

Unieważnienie umowy powoduje, że jest ona traktowana jak nigdy niezawarta. W praktyce oznacza to:

• Zwrot świadczeń – strony są zobowiązane do wzajemnego zwrotu wszystkiego, co otrzymały na podstawie nieważnej umowy.
• Brak roszczeń odszkodowawczych – co do zasady żadna ze stron nie może domagać się odszkodowania za skutki nieważnej umowy, o ile nie wynika to z dodatkowych okoliczności, np. działania w złej wierze.

Różnice między unieważnieniem a rozwiązaniem umowy

Warto odróżnić unieważnienie od rozwiązania umowy, które oznacza zakończenie umowy ze skutkiem na przyszłość, ale nie wpływa na ważność umowy w przeszłości. Rozwiązanie umowy nie wymaga wystąpienia wad prawnych, a często jest wynikiem zgodnej woli stron.

Jak dochodzić unieważnienia umowy?

Aby unieważnić umowę, należy:

• Złożyć oświadczenie o unieważnieniu – strona, która chce unieważnić umowę, powinna poinformować drugą stronę o wystąpieniu podstaw do unieważnienia.
• Wystąpić na drogę sądową – w przypadku braku zgody między stronami sprawa może trafić do sądu, który orzeka o nieważności umowy.

Przykłady praktyczne

• Unieważnienie umowy sprzedaży – jeśli sprzedający zataił wady przedmiotu sprzedaży, kupujący może żądać unieważnienia umowy.
• Unieważnienie umowy kredytowej – może nastąpić, jeśli umowa zawiera klauzule niedozwolone lub była zawarta pod wpływem błędu.

Podsumowanie

Unieważnienie umowy to mechanizm prawny, który chroni strony przed skutkami umów zawartych z naruszeniem przepisów prawa lub w wyniku błędu. Zrozumienie przesłanek i skutków unieważnienia jest kluczowe, aby świadomie korzystać z tego narzędzia w praktyce prawnej. Jeśli podejrzewasz, że zawarta umowa jest nieważna, warto skonsultować się z prawnikiem, aby ocenić możliwości unieważnienia i zabezpieczyć swoje interesy.

Powrót do > EDUKACJA PRAWNA